قصه های بزرگ برای بچه‌های کوچک | چند پیشنهاد خرید شاهنامه برای کودک و نوجوان
۲۵ اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی است و به مناسبت نزدیک شدن به این روز، سعی داریم در شماره‌های آینده به قدر وسع به شاهنامه از جنبه‌های مختلف بپردازیم.
به گزارش شهرآرانیوز؛ طبیعتا درباره شاهنامه و گوشه و کنار و زوایای آن زیاد گفته شده است و از این رو گفتن حرف تازه چندان ساده نیست. اما آنچه ما را دلیر می‌کند بر گفتن و حتی تکرار، کار سترگ و مانای فردوسی است که اهمیتش بر کسی پوشیده نیست.
آنچه در ادامه می‌آید بخشی از یادداشت سعید داوودی است که در آن به بررسی و معرفی شماری از کتاب‌های شاهنامه برای کودک و نوجوان پرداخته که پیش از این شهرستان ادب آن را منتشر کرده است.
اگر اجازه بدهید بی مقدمه بروم سر اصل مطلب. اصل مطلب اینکه در این یادداشت قصد دارم به بررسی کتاب‌هایی بپردازم که به سراغ داستان‌های شاهنامه رفته‌اند و در حوزه کودک و نوجوان حرفی برای گفتن دارند. برای این بررسی در قدم اول، شش معیار در نظر گرفته و برای هرمعیار، امتیازی تعریف کرده‌ام (مجموع کل این امتیاز‌ها صد است).
شش معیار در نظر گرفته شده به ترتیب عبارت‌اند از: نثر داستان، خلاقیت در روایت داستان، راهنما‌ها و معرفی ها، امانت داری داستان، ویراستاری و تصاویر کتاب. در نهایت برای اینکه نتیجه رضایت بخش‌تر و گزیده‌تر باشد، کتاب‌هایی را که امتیاز کمتر از پنجاه داشتند کنار گذاشته و ۹ کتابی را که امتیازشان بیشتر از پنجاه بوده، به ترتیب امتیاز‌ها معرفی کرده‌ام. امیدوارم این بررسی، بتواند راهنمای خوبی برای خرید کتاب قصه‌های شاهنامه در رده کودک و نوجوان باشد.
۱ ـ قصه‌های شاهنامه به روایت آتوسا صالحی (مجموعه ۱۲ جلدی)
- نویسنده: آتوسا صالحی
- تصویرگر: نیلوفر میرمحمدی
- نشر: افق
- امتیاز: ۹۰
- مناسب برای ۱۲ تا ۹۸ سال
اگر این کتاب را در صدر این فهرست جای داده و آن را نسبت به دیگر کتاب‌های بازار نشر برتری می‌دهم، اول از همه به خاطر نثر جذاب و گیرای آتوسا صالحی است. نثری که در همان صفحه اول قلابش را به ذهن خواننده گیر می‌دهد و او را تا آخر داستان به همراه خود می‌کشد. در این مجموعه قرار نیست قصه‌ها به همان شیوه قدیمی روایت شود.
قرار نیست راوی بیرون از داستان بنشیند و برای ما از رستم و سهراب، یا بیژن و منیژه بگوید. صالحی به جای استفاده از این شیوه قدیمی، تصمیم گرفته راوی هر قصه را از دل همان قصه انتخاب کند. برای مثال راوی جلد اول کتاب (ضحاک بنده ابلیس) اَرمایل، یکی از دو آشپز دربار ضحاک است که وظیفه دارند هرروز از مغز دو جوان برای مار‌های او خورشت تهیه کنند.
دو آشپزی که نقشه‌ای می‌کشند و یکی از دو جوان را هر روز فراری می‌دهند و به جایش گوسفندی قربانی می‌کنند. یا راوی داستان رستم و اسفندیار، بهمن فرزند اسفندیار است و داستان از آنجا شروع می‌شود که بهمن در کنار نوش آذر نشسته و از زمانه‌ای گله می‌کند که گشتاسپ، پدرشان را به زندان انداخته است.
انتخاب هوشمندانه راوی هر داستان و همین شروع‌های خوب داستانی، باعث می‌شود خواننده تا آخر کتاب پیش برود. نکته دیگر شخصیت پردازی‌ها و فضاسازی‌های نویسنده است. طوری که در زمان خوانش، خواننده فکر می‌کند دارد رمان یا داستانی پرجاذبه را می‌خواند و به راحتی می‌تواند تصویر‌های هر داستان را در ذهن نقش کند. در ابتدای هر داستان نیز همه شخصیت‌های آن داستان به مخاطب معرفی شده و بعد داستان شروع می‌شود. ضمن اینکه به ویراستاری کتاب نیز اهمیت داده شده و کمتر از این نظر ایرادی به آن وارد است.
۲ ـ مجموعه پی نما‌های (کمیک) شاهنامه
- نویسنده و تصویرگر: سیدمصطفی حسینی
- نشر: خراسان
- امتیاز: ۸۴
- مناسب برای ۱۲ تا ۹۸ سال
کتاب‌های کمیک یا بهتر بگوییم پی نما، امروزه جایگاه ویژه‌ای در بین کتاب‌های فانتزی دنیا دارد. کاری که سیدمصطفی حسینی با بهره گیری از قصه‌های برگزیده شاهنامه انجام داده است، چندویژگی مهم دارد. سال‌های گذشته کمتر در ایران به کتاب‌های پی نما توجه شده و این در صورتی است که داستان‌های مصور می‌توانند قالب خوبی برای ارائه داستان‌های فانتزی کهن باشد.
به همین خاطر آشنایی با قصه‌های مصور شاهنامه، حسابی مرا سر ذوق می‌آورد. سیدمصطفی حسینی در این مجموعه توانسته است شخصیت‌های شاهنامه را از درون کلمه‌ها بیرون بکشد و تصویری روشن از آن‌ها ارائه کند. به شکلی که رستم یک پهلوان واقعی باشد و رخش یک رخش واقعی. بهره بردن از تصویر در کنار محتوای متنی باعث شده تا بر جذابیت‌های هر قصه افزوده شده و مخاطب با کاری متفاوت روبه رو شود.
۳ ـ قصه‌های شاهنامه (مجموعه ۶ جلدی)
- نویسنده: محمدحسن شیرازی
- نشر: پیام محراب
- امتیاز: ۸۰
- مناسب برای نوجوانان
قصه‌های شاهنامه محمدحسن شیرازی از دهه هشتاد تا امروز، نوجوان‌های بسیاری را به خواندن داستان‌های جذاب شاهنامه تشویق کرده است. تصاویر روی جلد، رنگی و دعوت کننده است. کتاب با یک مقدمه شروع می‌شود که به معرفی شاهنامه و خود فردوسی پرداخته است. پس از مقدمه، نوبت به روایت داستان می‌رسد.
آن چیزی که باعث شده تا این مجموعه به امتیاز هشتاد برسد، داستان گو بودن نثر محمدحسن شیرازی است. به شکلی که از همان سطر اول مخاطب را به دل داستان پرتاب می‌کند و سعی می‌کند با ایجاد تعلیق، بر جذابیت قصه‌ها اضافه کند. نثر کتاب ساده و روان است و اگر کلمه مشکلی هم در بین متن باشد، معنی آن در انتهای صفحه آورده شده است.
حرکت گذاری کلمه‌های سخت به راحت‌تر خوانده شدن متن کمک می‌کند و ویراستاری کتاب مشکل چندانی ندارد. به همین دلیل مطالعه این مجموعه می‌تواند تمرین خوبی برای روخوانی نوجوان‌ها نیز باشد. در کتاب گاهی از تصویر‌هایی سیاه وسفید استفاده شده است که در خدمت روایت داستان بوده و جذابیت بالایی دارد.
۴ ـ مجموعه داستان‌های شاهنامۀ فردوسی (۱۴ جلدی)
- نویسنده: حمیدرضا نویدی مهر (نگهبان)
- نشر: به نشر (آستان قدس رضوی)
- امتیاز: ۷۵
- مناسب برای نوجوان‌های ۱۴ سال به بالا
هرجلد این مجموعه، اختصاص به یکی از داستان‌های شاهنامه دارد. مهم‌ترین نقطه قوت این کتاب، مقدمه‌ای است که در ابتدای هر جلد آورده شده است. در بخش مقدمه، شرح مختصری از داستان و حوادث قبل از آن آورده شده و شخصیت‌های اصلی معرفی شده‌اند. به گونه‌ای که پیش از ورود به فضای داستان، پیش زمینه خوبی را برای خواننده به وجود می‌آورد.
داستان‌ها از زبان راوی سوم شخص بیان می‌شود. بااین حال نثر قوی و ساده حمیدرضا نگهبان به پیشروی بهتر داستان‌ها کمک کرده است. نویسنده گاهی هم در میانه متن از بیت‌های برگزیده کمک گرفته است؛ که این بیت‌ها هم داستان را جلو می‌برد و هم خواننده را با متن منظوم شاهنامه آشنا می‌کند.
نکته دیگر اینکه هر جلد از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول که همان روایت منثور داستان هاست. در بخش دوم شکل منظوم همان داستان بخش اول آورده شده است. ویژگی مهم بخش دوم، معنی کردن کلمه‌ها و بیت‌های سخت داستان است که به خواننده کمک می‌کند تا با اشعار فردوسی نیز ارتباط خوبی برقرار کند.
۵ ـ داستان‌های رستم پهلوان (مجموعه ۱۱ جلدی)
- نویسنده: فریدون جنیدی
- نشر: بنیاد نیشابور
- امتیاز: ۶۸
- مناسب برای نوجوانان ۱۴ سال به بالا
مهم‌ترین خلاقیتی که می‌تواند در این مجموعه نظر خواننده را به داستان جلب کند، روایتگر بودن آن است. اگر قبلا نمایش‌های پرده خوانی را در فیلم‌های قدیمی یا شهر خودتان دیده باشید، در موقع خواندن کتاب متوجه می‌شوید که فریدون جنیدی سعی کرده تا از همین شیوه برای روایت داستان‌های شاهنامه استفاده کند. به گونه‌ای که با خواندن داستان تصور می‌کنید وسط ده‌ها نفر نشسته‌اید و به پرده خوانی که در حال روایت داستان‌های رستم است، گوش می‌دهید.
همین موضوع باعث شده تا نثر کتاب جذابیت خوبی داشته باشد و بتواند مخاطب را با خود همراه کند. معنی کلمه‌های مهم و دشوار متن نیز در پایان هر صفحه آورده شده است. نکته دیگری که در رابطه با کتاب داستان‌های رستم باید بگوییم، این است که درست مثل پرده خوان‌ها که گاهی از بیت‌های شاهنامه برای روایت قصه کمک می‌گیرند، در این کتاب هم گاهی از بیت‌های ساده استفاده شده است که به درک بهتر فضای داستان کمک می‌کند. نکته آخر اینکه کتاب به علت کلمه‌های سختی که دارد، احتمالا برای نوجوان‌های کم سن وسال گزینه مناسبی نباشد.
۶ ـ گزیده داستان‌های شاهنامه (مجموعه ۶ جلدی)
- نویسنده: امیرحسین علیقلی
- تصویرگر: مهری شفیعی
- نشر: مرسل
- امتیاز: ۶۷
- مناسب برای نوجوانان
طرح جلد کتاب، مثل ویترین یک فروشگاه است. کتابی که طرح جلد جذابی داشته باشد، شانس بالایی برای خوانده شدن پیدا می‌کند. طراحی ساده و خلاقانه تصاویر روی جلد باعث شده تا کتاب‌های این مجموعه در نظر نوجوان‌ها جذاب‌تر جلوه کند. نثر کتاب، چیزی بین نثر‌های کهن و نثر‌های امروزی است و پختگی لازم را دارد.
نویسنده سعی کرده تا با روایت داستان‌ها از زبان سوم شخص، تعلیق خوبی به داستان‌ها بدهد و مخاطب را با خود همراه کند. گاهی نیز از بیت‌های گزیده‌ای در دل داستان‌ها استفاده شده که هدفشان پیش بردن داستان است. اگرچه امتیاز این مجموعه به خاطر درون مایه جذاب می‌توانست بالاتر باشد، ولی به دلیل ضعف‌های ویراستاری و اینکه فاقد تصویر است، در رده‌های پایین تری قرار گرفته است.
۷ ـ قصه‌های تصویری از شاهنامه به روایت حسین فتاحی
- نویسنده: حسین فتاحی
- تصویرگر: محمدرضا دادگر
- نشر: قدیانی (بنفشه)
- امتیاز: ۶۵
- مناسب برای کودکان ۸ تا ۱۲ سال
مهم‌ترین ویژگی‌های یک کتاب خوب برای کودکان در کنار تصاویر جذاب، نثر پخته و مناسب این رده سنی است. قصه‌های تصویری شاهنامه به روایت حسین فتاحی، ویژگی دوم را دارد، ولی می‌توان به تصاویر کتاب ایراد‌هایی را وارد دانست. شکل روایتی که نویسنده برای بیان داستان‌ها انتخاب کرده، شباهت زیادی به شکل روایت در قصه‌های کودکان دارد. همین موضوع باعث شده تا خواندن این مجموعه برای مخاطب‌های کم سن وسال نیز جذاب باشد. با اینکه مخاطب اصلی این مجموعه، کودکان هستند و همین موضوع محدودیت‌هایی را برای نویسنده ایجاد می‌کند، ولی حسین فتاحی سعی کرده قصه‌ها تا جایی که ممکن است به روایت اصلی امانت دار باشند. تنها ایراد بزرگی که می‌توان به کتاب گرفت، تصاویر نه چندان جذاب آن است که کمکی به روایت بهتر قصه‌ها نمی‌کند و این در حالی است که عنوان کتاب «قصه‌های تصویری از شاهنامه» است.
۸ ـ داستان‌هایی از ادبیات کهن ـ داستان‌های شاهنامه
- نویسنده: مریم حقیقی
- تصویرگر: محسن جعفری
- نشر: گوهر اندیشه
- امتیاز: ۶۳
- مناسب برای نوجوانان
اصلی‌ترین ویژگی این کتاب، ارائه یک خلاصه کلی از تمامی رخداد‌های شاهنامه است. مجموعه «داستان‌هایی از ادبیات کهن» درحقیقت مجموعه‌ای است که در هر جلد به سراغ یکی از کتاب‌های کهن رفته و خلاصه‌ای از کل آن را در اختیار مخاطب قرار داده است. با این حال قبول کنید که نمی‌توان تمام شاهنامه را در یک کتاب به صورت فشرده درآورد. به همین خاطر است که گاهی از روایت‌های جزئی داستان گذر کرده و فقط به طور گزیده به رخداد‌های اصلی پرداخته است. کتاب از نثر ساده و خوبی بهره می‌برد، از نظر ویراستاری مشکلی ندارد و فاقد تصویر است.
۹ ـ قصه‌های شاهنامه
- نویسنده: م. آزاد (محمود مشرف آزاد تهرانی)
- تصویرگر: وحید نصیریان
- نشر: مهاجر
- امتیاز: ۵۰
یکی از دلایل جذابیت قصه‌های دوران کودکی مان این بود که از زبان پدربزرگ یا مادربزرگی آن را بشنویم. در مجموعه قصه‌های شاهنامه به روایت م. آزاد نیز سعی شده تا از همین شیوه روایتگری برای روایت داستان‌های شاهنامه استفاده شود. نثر داستان، ذهن خواننده را به این سمت می‌برد که انگار دارد داستان را از زبان یک راوی حاضر می‌شنود.
راوی که با این قصه‌ها آشنایی کامل دارد و هیچ جزئیاتی را فراموش نمی‌کند. مهم‌ترین مشکل مجموعه قصه‌های شاهنامه، توجه نکردن نشر آن به مسئله ویراستاری کتاب است. اینکه در حوزه کودک و نوجوان اغلب به ویراستاری کتاب‌ها اهمیت چندانی داده نمی‌شود، می‌تواند مشکلات بزرگی را برای کودکان و نوجوانان پیش بیاورد. مشکلاتی که در آینده‌ای نزدیک تأثیرش را بر بدنه جامعه هم خواهد گذاشت.
نکته دیگر این است که به فهم داستان توجهی نشده و شخصیت‌های هر داستان برای خواننده ناشناخته و بیرونی باقی می‌مانند. دلیل دیگری که باعث شده تا امتیاز قصه‌های شاهنامه پایین بیاید، تصاویر خشن آن است. تصاویری که زیاد مناسب رده سنی کودک و نوجوان نیست و مخاطب را پس می‌زند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
